ვის ხელში იყო თბილისი სხვადასხვა საუკუნეში - დედაქალაქის მმართველების ისტორია
თბილისმა ქალაქის სტატუსი ვახტანგ გორგასლისგან მიიღო, ხოლო დედაქალაქად მისი მემკვიდრის - დაჩის დროს იქცა. თბილისს თავიდანვე ჰყავდა მმართველები, რომლებიც ქართველი მეფის მოხელეები იყვნენ. ეთნოგრაფი, პროფესორი როლანდ თოფჩიშვილი გვეუბნება, რომ VI საუკუნის 30-იან წლებში ქალაქს უკვე ირანელი მარზპანი მართავდა, ხოლო VIII-IX საუკუნეებში - არაბი ამირა.
მისი თქმით, არაბთა მმართველობის დროს ნელ-ნელა ჩამოყალიბდა ვაჭარ-ხელოსანთა დამოუკიდებელი ხელისუფლება თვითმმართველობა, რომლის სათავეში თბილისელი ბერები - ქალაქის უხუცესები იდგნენ. როცა 1082 წელს, თბილისელებმა საბოლოოდ თავი დააღწიეს არაბი ამირების ბატონობას, 40 წლის განმავლობაში თბილისი დამოუკიდებელი ქალაქი იყო.
მას თორმეტთა საბჭო და მის წინაშე პასუხისმგებელი ადგილობრივი მოხელენი განაგებდნენ. თბილისის საბჭოს წევრები ქალაქს მორიგეობით თვითონ მეთაურობდნენ. ასეთ დროებით გამგებელს „ქალაქის თავადი“ ეწოდებოდა.
თბილისის გამგებელს, როცა თბილისი საქართველოს მეფეთა ხელში იყო, „ამირა“ ან „ამირათამირა“ ეწოდებოდა (ტერმინი არაბულია, რაც არაბთა ხანგრძლივი ბატონობის შედეგი იყო). ამირა მეფეთა მიერ დიდგვაროვანთა წრიდან ინიშნებოდა - ის ქალაქის უზენაესი გამგებელი გახლდათ. ამირათამირას „ხელი“ საქალაქო ცხოვრების მთელ სფეროს ეხებოდა. ამირები სხვა ქალაქებსაც ჰყავდა.
ამირთამირა მხოლოდ დედაქალაქის, თბილისის გამგებელი იყო. XII-XV საუკუნეების თბილისში მეფის მიერ დანიშნული სხვა მოხელეებიც იყვნენ. ერთ-ერთი ქალაქის ციხისთავი გახლდათ. მას ქალაქისა და მისი ციხის დაცვა-პატრონობა ევალებოდა და ემორჩილებოდნენ „მეციხოვეები“. წყაროებში კიდევ მოხსენიებულები არიან „შურტა“ (ევალებოდა წესრიგის დაცვა), „მეკოშკე“ (იგივე მესასწორე), „მებაჟე“.
XVII საუკუნის დასაწყისიდან „ამირთ-ამირას“ წოდება „მოურავის“ წოდებად შეიცვალა. თავდაპირველად დასახელება „ამირთ-ამირა“ და „მოურავი“ ერთმანეთის პარალელურად გამოიყენებოდა. მოურავს მეფე ნიშნავდა. „ქალაქის სამოქალაქოსი ყოველივე მოურავს უნდა ეკითხოს“-ო, - მითითებულია თბილისის მოურავის უფლება-მვალეობის განმსაზრვრელ დოკუმენტში.
მას განსაკუთრებით ქალაქის ეკონომიკური ცხოვრებისთვის უნდა ედევნებინა თვალი. მის პირდაპირ მოვალეობაში შედიოდა ქურდების, ცუდი ზნის ხალხის და სხვათა ძებნა-დაპატიმრება, საზომ-საწყაოთა სისწორისთვის თვალყურის დევნება. მოურავს ქალაქის შემოსავლის ცალკეული სახეებიდან გასამრჯელო ჰქონდა დანიშნული.
თბილისის მოურავის ყოველწლიური შემოსავალი XVIII საუკუნეში 263 თუმანი ყოფილა. როგორც მეცნიერი გვეუბნება, თბილისში მოურავი სხვაც იყო, უფრო ზუსტად, კათალიკოსის მოურავი, რომელსაც კათალიკოსი ნიშნავდა. აქ მცხოვრები საეკლესიო ყმა-მოქალაქეების ზედამხვედველობა ევალებოდა. სავარაუდოდ, ვახტანგ VI-ის წინ გაჩენილი ეს „მრავალმოურავიანობა“ ერეკლე II-ემ 1784 წელს გააუქმა. განაგრძეთ კითხვა